Ben jij vaak (extreem) moe en futloos, spierpijn of andere pijnklachten, ben je vergeetachtig, vaak nerveus of somber, een gevoel van ‘watten in je hoofd’ of last van tintelingen? Het zou zomaar kunnen zijn dat je een tekort hebt aan vitamine B12. Vitamine B12 speelt een rol in veel processen in het lichaam en een tekort wordt regelmatig gemist. Enerzijds om een tekort voor veel verschillende (vage) klachten kan zorgen, anderzijds omdat er bij bloedonderzoek niet genoeg waarden worden bepaald om een gedegen uitspraak te doen over het al dan niet hebben van een tekort.
Wat doet vitamine B12 in het lichaam?
Vitamine B12 behoort, zoals de naam het al zegt, tot de B-vitamines. Vitamine B12 speelt een rol bij heel veel processen in het lichaam, waaronder de vorming van rode bloedcellen, het goed kunnen functioneren van het zenuwstelsel en de hersenen, het immuunsysteem en de groei. Daarnaast is vitamine B12 betrokken bij verschillende reacties in het lichaam zoals het omzetten van voedsel in energie, het afvoeren van afvalstoffen, de opbouw van weefsels en organen, de communicatie tussen onze cellen en meer.
Hoe ontstaat een tekort aan vitamine B12?
Een tekort aan vitamine B12 is iets wat vaak het gevolg is van een langdurig tekort aan vitamine B12 in onze weefsels en cellen. Het kan zijn dat er sprake is van een tekort aan vitamine B12 als het gevolg van een aangeboren stoornis, waardoor het lichaam niet in staat is voldoende vitamine B12 op te nemen. Ook kan het zijn dat je voor een lange periode te weinig vitamine B12 via je voeding inneemt, bijvoorbeeld doordat er sprake is van een eenzijdig, vegetarisch of plantaardig voedingspatroon. Wat echter vaker het geval is, is dat er niet per se sprake is van een te lage inname van vitamine B12, maar dat de opname van de vitamine B12 niet optimaal verloopt. Voor de opname van vitamine B12 is het heel belangrijk dat de maag en de darmen in een goede conditie zijn. Slik je bijvoorbeeld maagzuurremmers, is er sprake van een infectie met helicobacter pylori of heb je een aandoening zoals coeliakie, colitis ulcerosa, de ziekte van Crohn, dan ben je extra gevoelig voor het ontwikkelen van een tekort aan vitamine B12. Ook mensen met een parasitaire belasting, candida, leaky gut of mensen die een operatie aan de maag, zoals een gastric bypass, hebben ondergaan, zijn gevoeliger voor het ontwikkelen van een tekort aan deze vitamine, Het is ook nog mogelijk dat er antistoffen worden geproduceerd, welke zich aan de intrinsieke factor binden. Hierdoor is er minder intrinsieke factor beschikbaar om zich te binden aan vitamine B12 en zullen er minder complexen gevormd kunnen worden. Ook deze mensen zijn dus gevoeliger voor het ontwikkelen van een tekort aan vitamine B12. Waarom dit zo is, leg ik graag uit aan de hand van onderstaande illustratie.
De vitamine B12 die zich in je voeding bevindt, zal via de slokdarm je maag bereiken. De maag bestaat uit een slijmlaag (mucosa), welke het maagslijmvlies wordt genoemd. In deze slijmlaag, bevinden zich de zogenaamde pariëtale cellen. Deze cellen zijn verantwoordelijk voor de productie van het maagzuur. Ons maagzuur bestaat onder andere uit zoutzuur en pepsine, waardoor spijsverteringsenzymen verder in ons spijsverteringskanaal worden geactiveerd, ons voedsel beter bereikbaar is voor deze enzymen en waardoor bacteriën worden gedood. Daarnaast maken deze cellen intrinsieke factor aan. En deze intrinsieke factor speelt een hele belangrijke rol in de opname van vitamine B12. Dit komt doordat intrinsieke factor een complex vormt met de vitamine B12 uit je voeding, waardoor het kan worden opgenomen in het uiteinde van de dunne darm. Maakt je maag niet voldoende maagzuur aan of is je darm niet in een goede conditie, bijvoorbeeld doordat er sprake is van een ontsteking zoals beschreven bij colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn of doordat er operatief een stuk darm is verwijderd, dan zal niet alle vitamine B12 uit je voeding aan intrinsieke factor worden gebonden of zal het complex niet voldoende worden opgenomen door de darmen en verloopt de opname van vitamine B12 niet optimaal. In dit geval is er dus heel duidelijk sprake van een probleem in de opname.
Als het complex wel wordt opgenomen door de darmwand, dan zal de vitamine B12 in het bloed terecht komen. In het bloed is vitamine B12 gebonden aan transcobalamine, waardoor de vitamine B12 naar alle cellen in het lichaam kan worden getransporteerd. De cellen zetten de vitamine B12 vervolgens om in methylcobalamine en adenosylcobalamine, de actieve vormen van vitamine B12. Alleen deze twee actieve vormen zijn bruikbaar voor de cellen om hun functie uit te oefenen. Alle andere vormen van vitamine B12 zullen dus op een bepaalde manier moeten worden omgezet, voordat de cellen hier iets mee kunnen.
Hoe uit een tekort aan vitamine B12 zich?
Omdat vitamine B12 bij veel processen betrokken is, kan een tekort zich ook op veel verschillende manieren uiten. Zo kan het veel verschillende onverklaarbare lichamelijke, neurologische en mentale klachten geven. Hieronder enkele voorbeelden:
Lichamelijke klachten
- Vermoeidheid
- Zwakte
- Spierpijn
- Spierkrampen en spierkrampen
- Krachtverlies
- Gewrichtsklachten
- Menstruatieklachten
- Haaruitval
- Oorsuizen
- Hartkloppingen en benauwdheid
- Bleekheid
- Hoofdpijn
- Glossitis (ontstoken tong)
- Onvruchtbaarheid
Neurologische klachten
- Tintelingen
- Een doof gevoel
- Een brandend gevoel in armen/handen en/of benen/voeten
- Zenuwpijn
- Het gevoel 'op watten lopen'
- Uitvalsverschijnselen
- Concentratiestoornissen
- Geheugenproblemen
- Afasie, ataxie etc.
Mentale klachten
- Depressie
- Nervositeit
- Prikkelbaarheid
- Stemingswisselingen
- Gedragsveranderingen
- Apathie
- Verwardheid
Wanneer wil je bloedonderzoek laten uitvoeren als het gaat om vitamine B12?
Bloedonderzoek laten doen heeft zin als er sprake is van een aantal factoren. Uiteraard als je last hebt van bovenstaande klachten, maar bijvoorbeeld ook als er sprake is van bloedarmoede, een burn-out, een vermoeden van de diagnose MS, CVS/ME of fibromyalgie, een parasitaire belasting of infectie met helicobacter pylori of een darmaandoening zoals de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en coeliakie, een verminderde werking van de alvleesklier, een auto-immuunaandoening, als men een gastric bypass (maagverkleining) heeft gehad of als er maagzuurremmers worden gebruikt. Ook als er sprake is van langdurige cq chronische stress, kan het nuttig zijn om te laten onderzoeken of er sprake is van een tekort aan vitamine B12. Stress zorgt er namelijk voor dat het lichaam minder goed in staat is om voldoende maagzuur aan te maken, waardoor er ook minder intrinsieke factor beschikbaar is om zich te binden aan de intrinsieke factor. Het gevolg hiervan is ook weer een minder effectieve opname van de vitamine B12 die je via je voeding binnen krijgt.
Hoe meet je een tekort aan vitamine B12?
Het tekort aan vitamine B12 kan door middel van een aantal manieren worden gemeten. Ik zal hieronder een aantal manieren bespreken.
Let op! Het is belangrijk dat bloedonderzoek wordt uitgevoerd voordat de behandeling start!
Regulier bloedonderzoek
Als je via de reguliere weg, dus via een (huis)arts bloed laat prikken is het belangrijk dat niet alleen de hoeveelheid B12 in het serum wordt gemeten, maar dat ook foliumzuur, vitamine B6, methylmalonzuur, homocysteine en het liefst ook actief vitamine B12 worden bepaald. Op deze manier krijg je een zo compleet mogelijk beeld van het wel of niet hebben van een tekort aan vitamine B12, aan welke vorm van vitamine B12 je een tekort hebt, sluit je uit dat je in het ‘grijze gebied’ valt waardoor een tekort wordt gemist én weet je waar precies het probleem zit. Zo zegt serum B12 iets over de hoeveelheid vitamine B12 in het serum. Het bepalen van methylmalonzuur is belangrijk omdat het iets zegt over een eventueel tekort aan adenosylcobalamine, een van de actieve vormen van vitamine B12. Homocysteine is belangrijk om te bepalen of er sprake is van een functioneel intracellulair tekort aan vitamine B12 (ofwel: of er sprake is van een tekort in de cellen en weefsels) en is het een indicatie voor een probleem met de methylering, een heel belangrijk proces in ons lichaam. Ook is het belangrijk dat je de waardes opvraagt bij je arts en niet enkel naar huis wordt gestuurd met de boodschap dat het ‘goed’ is. Waarom? Omdat je dan zelf inzicht hebt in het tekort en kan uitzoeken wat er precies aan de hand is. Ik zal laten zien waarom:
Normaalwaarden gemiddeld laboratorium (kan enigszins afwijken per laboratorium)
Serum B12*
Vitamine B6
Foliumzuur
Homocysteine (tHcy)^
Methylmalonzuur (MMA)
Actief B12 (Holo-Tc)
>250.pmol/l
35-110 nmol/l
5-35 nmol/l
<15 umol/l
0.34 umol/l
>35 pmol/l
*Helaas is het zo dat alleen het bepalen van de hoeveelheid vitamine B12 in je serum niet voldoende informatie geeft over hoeveel vitamine B12 er beschikbaar is voor je cellen om goed te functioneren. Daarnaast is er sprake van een groot ‘grijs gebied’, waarbij waarden tussen de 250 en 450 pmol/l in dit grijze gebied vallen. Dit grijze gebied wordt helaas nog niet door alle reguliere laboratoria en artsen erkend, echter, onderzoek lijkt wel uit te wijzen dat er wel degelijk sprake is van een zogenaamd grijs gebied, waardoor er wel degelijk sprake is van een tekort aan vitamine B12, ondanks dat de hoeveelheid vitamine B12 in het serum niet extreem laag is (<150 pmol/l). En precies daarom is het zo belangrijk dat de overige waarden daarnaast worden bepaald, omdat je dan ziet dat er wel degelijk sprake kan zijn van een tekort aan vitamine B12, zonder dat dit resulteert in een lage serum B12 waarde.
^Het homocysteine gehalte in het bloed is te hoog als er sprake is van een waarde >15 umol/l. Echter, idealiter gezien wil je een waarde hebben van <7 umol/l. Het is overigens belangrijk dat deze waarde nuchter wordt geprikt!
Hoe interpreteer je de uitslag van zo'n bloedonderzoek?
- Is je serum B12 lager dan 250 pmol/l? Dan is er waarschijnlijk sprake van een tekort aan vitamine B12 en zal je moeten worden behandeld.
- Val je binnen het grijze gebied maar is je methylmalonzuur te hoog? Ook dan is er sprake van een tekort aan vitamine B12.
- Val je binnen het grijze gebied en is je methylmalonzuur normaal, maar is de waarde voor homocysteine hoger dan 15 umol/l? Dan is er sprake van een tekort aan vitamine B12. Ook als de waarde voor foliumzuur en vitamine B6 binnen de referentiewaarden vallen, maar homocysteine te hoog is, is er nog steeds sprake van een tekort aan vitamine B12.
- Val je binnen het grijze gebied en is de waarde voor zowel methylmalonzuur en homocysteine te hoog? Dan is er sprake van een tekort aan vitamine B12.
- Val je binnen het grijze gebied en is de waarde voor zowel methylmalonzuur en homocysteine te hoog en de waarde voor foliumzuur normaal of te hoog? Dan is er sprake van een tekort aan vitamine B12.
- Vallen alle hierboven bepaalde waarden binnen de referentiewaarden maar is je actief B12 lager dan 35 pmol/l? Dan is er sprake van een vitamine B12 tekort.
- Is je serum B12 juist heel hoog, ondanks dat je geen supplement met vitamine B12 gebruikt? Dan kan het alsnog zijn dat er sprake is van een tekort aan vitamine B12 op weefsel- en celniveau. Ook dan gelden de interpretaties van bovenstaande waarden.
Overig bloedonderzoek
Naast regulier bloedonderzoek is het mogelijk om op andere manieren te bepalen of er sprake is van een niet-optimale waarde van vitamine B12 in het lichaam. Het gaat dan om een zogenaamd energetisch tekort. Een voorbeeld hiervan is de EMB test die ik zelf uitvoer. Hiermee wordt het functioneren van alle organen, de status van alle vitamines en mineralen, verstoringen, belastingen, intoleranties en allergieën en een hormonale disbalans gemeten. Op die manier krijg je direct inzicht in de oorzaak en kan je gerichter aan de slag om je gezondheid te verbeteren. Wil je meer lezen over de EMB test? Klik dan hier.
Behandeling
Een tekort aan vitamine B12 moet zo snel mogelijk worden behandeld, omdat een langdurig tekort aan vitamine B12 kan zorgen voor irreversibele schade aan het lichaam. Het kan dus zo zijn dat ondanks dat het tekort wordt behandeld, er klachten zijn die blijven bestaan. Een tekort kan worden behandeld door middel van intramusculaire injecties en door middel van smelttabletten.
Intramusculaire injecties zullen altijd als eerste worden gegeven binnen de reguliere gezondheidszorg. Deze injecties bevatten meestal cyano- of hydroxocobalamine, twee niet actieve vormen van vitamine B12. Deze injecties worden in de spier geïnjecteerd, waardoor het lichaam deze vorm van vitamine B12 zelf nog om moet zetten in de actieve vormen: adenosyl- en methylcobalamine. Er bestaan ook injecties met methylcobalamine, maar deze injecties zijn alleen verkrijgbaar in Duitsland. Een aantal experts in Nederland kunnen kunnen deze ampullen aanvragen, waardoor het wellicht wel mogelijk is om injecties te ontvangen met een van de actieve vormen. Dit zou je moeten overleggen met je behandelend arts. Injecties worden helaas vaak te weinig gegeven en er wordt te snel afgebouwd, waardoor veel mensen eigenlijk niet zoveel baat hebben bij injecties als zou moeten. Daarnaast kan het zijn dat je, als je injecties krijgt, bepaalde klachten in het begin erger kunnen worden of dat je last krijgt van bijwerkingen zoals acne. Er kan dan worden gekozen om minder injecties te geven en daarnaast te starten met smelttabletten.
Smelttabletten kunnen dus worden ingezet naast injecties of kunnen worden genomen indien er geen injecties mogelijk zijn. Smelttabletten dienen de actieve vormen van vitamine B12 te bevatten (adenosyl- en methylcobalamine) en van voldoende hoge dosering te zijn (minimaal 1000 mcg, maar 6000 of 10.000 mcg is wenselijker) en moeten worden onder de tong worden ingenomen. Deze smelttabletten moeten zodoende in de mond worden gehouden totdat deze zijn opgelost. Op deze manier wordt de vitamine B12 opgenomen door het mondslijmvlies en is een opnameprobleem geen belemmering voor de opname van de vitamine B12. Let wel op, een smelttablet is dus iets anders dan een tablet welke moet worden doorgeslikt. Vitamine B12 uit normale tabletten is wel afhankelijk van de intrinsieke factor en hebben dus NIET de voorkeur. Daarnaast is het advies om smelttabletten uit te zoeken die zowel folaat (de actieve vorm van foliumzuur) en pyrodoxaal-5-fosfaat (P5P, de actieve vorm van vitamine B6) bevatten, omdat deze combinatie ervoor zorgt dat de vitamine B12 beter wordt opgenomen. Bijvoorbeeld deze van Vitakruid. Tenzij er sprake is van een te hoge waarde aan vitamine B6 (a.d.h.v. bloedonderzoek), dan kies je liever smelttabletten die alleen folaat bevatten, zoals deze. Reageer je normaal sterk op supplementen of zoek je naar een supplement om je vitamine B12 niveau te onderhouden? Dan kan je beter kiezen voor dit supplement.
Sommige mensen zijn van mening dat smelttabletten niet bij iedereen het gewenste effect hebben en dat injecties altijd noodzakelijk zijn. Bespreek dus altijd goed met een expert wat voor jou de beste optie is.
Let op: Healthy body and mindset streeft ernaar om in haar materiaal altijd juiste en actuele informatie aan te bieden. Hoewel deze informatie met de hoogst mogelijke zorgvuldigheid is samengesteld, staat Healthy body and mindset niet in voor de volledigheid, juistheid of actualiteit van de informatie. Bovendien kan deze informatieve blog verouderde informatie bevatten, afhankelijk van wanneer je deze leest. De informatie in deze blog is niet bedoeld om een diagnose te stellen en/of te genezen, te behandelen of ziekten te voorkomen. Deze informatie vervangt nooit de diagnostiek, verpleging en verzorging vanuit de reguliere gezondheidszorg. Bovendien bevat deze informatieve blog algemene informatie rondom onze gezondheid, voeding, suppletie en leefstijl en geen één-op-één advies. Het opvolgen van het gegeven advies is geheel op eigen risico. Wil je wel graag advies op basis van jouw situatie? Neem dan contact op.
Referenties
Dayan, C. M. (2001). Interpretation of thyroid function tests. Lancet (London, England), 357 (9256), 619-24
Werner, S. C., Ingbar, S. H., Braverman, L. E. & Utiger, R. D. (2005). Werner & Ingbar’s the thyroid: a fundamental and clinical text. 9th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
Stockigt, J. (2001). Free thyroid hormone measurement, a critical appraisal. Endocrinology and metabolism clinics of North America, 30 (2), 265–89.
Rosenthal, M. (2009). The thyroid sourcebook (5th ed.). New York: McGraw-Hill.
Carmel R. Subclinical cobalamin deficiency. Curr Opin Gastroenterol 2012;28(2):151-8.
Stabler SP. Clinical practice. Vitamin B12 deficiency. N Engl J Med 2013;368:149-60.
Wiersinga WJ, De Rooij SE, Huijmans JG, Fischer C, Hoekstra JB. De diagnostiek van vitamine B12-deficiëntie herzien. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:2789-94.
Bronstrup A, Hages M, Prinz-Langenohl R, Pietrzik K. Effects of folic acid and combinations of folic acid and vitamin B12 on plasma homocysteine concentrations in healthy young women. Am J Clin Nutr 1998;68:1104-10.
Lindenbaum J, Healton EB, Savage DG, et al. Neuropsychiatric disorders caused by cobalamin deficiency in the absence of anemia or macrocytosis. N Engl J Med 1988;318:1720-8.
Ellis FR, Nasser S. A pilot study of vitamin B12 in the treatment of tiredness. Br J Nutr 1973;30:277-83.
Werbach MR. Nutritional strategies for treating chronic fatigue syndrome. Altern Med Rev 2000;5:93-108.
Penninx BW, Guralnik JM, Ferrucci L, et al. Vitamin B(12) deficiency and depression in physically disabled older women: epidemiologic evidence from the Women’s Health and Aging Study. Am J Psychiatry 2000;157:715-21.
Kuzminski AM, Del Giacco EJ, et al. Effective treatment of cobalamin deficiency with oral cobalamin. Blood 1998;92:1191-1198.
Lederle FA. Oral cobalamin for pernicious anemia. Medicine’s best kept secret? JAMA 1991;265:94-5.
Elia M. Oral or parenteral therapy for B12 deficiency. Lancet 1998;352:1721-2.
Andres E, Goichot B, Schlienger JL. Food cobalamin malabsorption: a usual cause of vitamin B12 deficiency. Arch Intern Med 2000;160:2061-2.
Hathcock JN, Troendle GJ. Oral cobalamin for treatment of pernicious anemia? JAMA 1991;265:96-97.
Marcuard SP, Albernaz L, Khazaine PG. Omeprazole therapy causes malabsorption of cyanocobalamin. Ann Intern Med 1994;120:211-5.
Ruscin JM, Page RL, Valuck RJ. Vitamin B12 deficiency associated with histamine-2-receptor antagonists and a proton-pump inhibitor. Ann Pharmacother 2002;36:812-6.
Seal EC, Metz J, Flicker L, Melny J. A randomized, double-blind, placebo-controlled study of oral vitamin B12 supplementation in older patients with subnormal or borderline serum vitamin B12 concentrations. J Am Geriatr Soc 2002;50:146-51.
Homocysteine Lowering Trialists’ Collaboration. Lowering blood homocysteine with folic acid based supplements: meta-analysis of randomized trials. BMJ 1998;316:894-8.
Castelli MC, Friedman K, [..], Riley MG. Comparing the efficacy and tolerability of a new daily oral vitamin B12 formulation and intermittent intramuscular vitamin B12 in normalizing low cobalamin levels: a randomized, open-label, parallel-group study. Clin Ther 2011; 33(3):358-71).