Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS) is een van de meest voorkomende hormonale aandoeningen bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Naar schatting heeft wereldwijd 5-10% van de vrouwen hiermee te maken (Teede et al., 2018). Toch is de kennis over PCOS in het algemeen nog beperkt, waardoor veel vrouwen lange tijd met klachten rondlopen zonder een duidelijke diagnose of passend advies.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is PCOS méér dan alleen een onregelmatige menstruatiecyclus of problemen met vruchtbaarheid. Het heeft invloed op je hele lichaam, van je metabolisme tot je mentale welzijn. In deze blog lees je wat PCOS precies is, wat de mogelijke oorzaken zijn en hoe je je lichaam (fysiek en mentaal) kan ondersteunen met behulp van voeding, leefstijl en suppletie (= supplementen).
Wat is PCOS?
PCOS staat voor Polycysteus Ovarium Syndroom en is een aandoening waarbij er sprake is van een verstoorde hormoonbalans. De naam verwijst naar de vele kleine, met vocht gevulde blaasjes (follikels) die zich vaak in de eierstokken bevinden. Dat zijn geen echte cysten, maar onrijpe follikels die de eisprong niet volledig hebben doorlopen.
Deze verstoring leidt tot een onregelmatige cyclus, verminderde vruchtbaarheid en andere symptomen die je verderop in deze blog tegenkomt. De diagnose wordt meestal gesteld op basis van de zogenaamde Rotterdam-criteria. Je voldoet aan deze criteria als je minimaal twee van de drie onderstaande kenmerken hebt:
1. Een onregelmatige of afwezige eisprong (oligo/anovulatie). Dit uit zich vaak in een onregelmatige menstruatiecyclus of het volledig uitblijven van menstruaties. Dit komt doordat de eicel niet to rijping komt, waardoor de eisprong niet plaatsvindt.
2. Een verhoogde aanmaak van mannelijke hormonen (hyperandrogenisme). Deze verhoogde androgenenproductie kan zichtbaar zijn via lichamelijke symptomen, zoals overmatige haargroei op ongebruikelijke plekken (hirsutisme), acne of haarverlies op het hoofd. Hyperandrogenisme kan met een bloedtest worden vastgesteld.
3. Polycysteuze eierstokken zichtbaar op een echo. Bij een echografie worden meerdere kleine follikels in de eierstokken waargenomen, vaak in een zogenaamd “parelsnoerpatroon”.
PCOS kent een divers klachtenpatroon. Sommige vrouwen hebben vooral last van onregelmatige cycli en verminderde vruchtbaarheid, terwijl anderen juist mentale klachten of huidproblemen ervaren.
Wat zijn de mogelijke oorzaken van PCOS?
PCOS is een complexe aandoening waarbij meerdere factoren een rol spelen. Wetenschappers zijn er nog niet helemaal uit, maar ze hebben wel enkele belangrijke oorzaken geïdentificeerd:
Insulineresistentie: de motor achter PCOS
Insulineresistentie is een van de meest voorkomende oorzaken van PCOS en treft naar schatting 70% van de vrouwen met deze aandoening (Dunaif, 2016). Insuline is een hormoon dat helpt om glucose uit het bloed naar de cellen te transporteren, waar het al energiebron wordt gebruikt. Bij insulineresistentie reageren de cellen echter minder goed op insuline, waardoor de alvleesklier steeds meer insuline gaat produceren.
Deze verhoogde insulineproductie stimuleert de eierstokken om meer androgenen, zoals testosteron, te maken. Dit leidt tot symptomen zoals overmatige haargroei, acne en haarverlies. Daarnaast verstoort insulineresistentie de eisprong, waardoor de menstruatie onregelmatig wordt of zelfs helemaal uitblijft.
Wist je dat insulineresistentie niet alleen voorkomt bij mensen met overgewicht? Ook slanke vrouwen met PCOS kunnen een verminderde insulinegevoeligheid hebben, vooral als ze veel stress ervaren of een niet-actieve leefstijl hebben.
Laaggradige ontstekingen (inflammatie)
Bij vrouwen met PCOS worden vaak verhoogde ontstekingswaarden in het bloed gevonden, zoals C-reactief proteine (CRP) (Moran et al., 2013). Deze chronische laaggradige ontstekingen kunnen de hormonale balans verder verstoren. Ontstekingen stimuleren namelijk de productie van androgenen en verergeren insulineresistentie.
Deze ontstekingsreacties ontstaan vaak door een combinatie van een hoge bloedsuikerspiegel, darmproblemen en dysbiose (verstoorde darmflora) en overmatige stress.
Je kan deze vorm van inflammatie vergelijken met een smeulend vuurtje in je lichaam. Het brandt constant op de achtergrond en verstoort allerlei processen, zonder dat je je direct ziek voelt. Dit vuur doven kan door ontstekingsremmende voeding en stressmanagement toe te passen.
Hormonale disbalans
PCOS ontstaat deels door een verstoorde samenwerking tussen de hypothalamus, hypofyse en eierstokken. Bij een gezonde cyclus stuurt de hypothalamus een signaal naar de hypofyse om LH en FSH aan te maken. FSH stimuleert de groei van follikels en LH zorgt ervoor dat er een eisprong plaatsvindt.
Bij PCOS produceert het lichaam echter relatief te veel LH ten opzichte van FSH, waardoor de follikels niet rijpen en de eisprong vaak uitblijft. Daarnaast zorgt de verhoogde LH-productie voor een toename in testosteron, wat bijdraagt aan symptomen zoals overmatige haargroei en acne.
Genetisch aanleg en epigenetische factoren
PCOS heeft daarnaast een genetische component. Dit wil zeggen dat als je moeder of zus PCOS heeft, de kans groter is dat jij ook ontwikkelt (Legro et al., 2011). Toch speelt leefstijl ook hier een belangrijke rol. Factoren zoals voeding, beweging en stress hebben invloed op de mate waarin genetische aanleg tot uiting komt. Dit noemen we epigenetica: de manier waarop omgevingsfactoren je genen “aan-” of “uitzetten”.
Tekort aan vitamine D
Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met PCOS vaker een tekort aan vitamine D hebben (Krul-Poel et al., 2013). Vitamine D is essentieel voor de rijping van follikels en de eisprong. Daarnaast beïnvloedt vitamine D de insulinegevoeligheid en het immuunsyteem.
Kortom, een tekort aan vitamine D kan de symptomen van PCOS verergeren. Dit komt doordat vitamine D de productie van het hormoon AMH reguleert, een hormoon dat noodzakelijk is voor een gezonde follikelontwikkeling. Daarnaast heeft vitamine D een positief effect op laaggradige ontstekingen (maar vergeet omega 3 hier ook niet bij) en draagt het bij aan de regulatie van insuline, wat essentieel is bij insulineresistentie.
Wil je meer weten over vitamine D en of jij een tekort hebt? Lees dan deze blog over vitamine D.
Symptomen van PCOS: een breed klachtenpatroon
PCOS kan zich op verschillende manieren manifesteren. Sommige vrouwen symptomen zijn fysiek, andere mentaal. Dit zijn de meest voorkomende klachten:
1. Menstruatieproblemen en vruchtbaarheidsklachten. Dit kan zich uiten in een onregelmatige of uitblijvende menstruatie, moeite met zwanger worden en zware of juist zeer lichte menstruaties. Deze klachten worden veroorzaakt door het uitblijven van een regelmatige follikelrijping en ovulatie.
2. Verhoogde androgeensymptomen (hyperandrogenisme). Dit kan zich uiten in overmatige haargroei (hirsutisme), met name op het gezicht, de borst en de buik. Ook kan dit zich uiten in acne, vooral op de kaaklijn en rug en haarverlies op het hoofd (androgenetische alopecia).. Deze symptomen ontstaan door een verhoogde productie van androgenen, zoals testosteron en DHEA-S.
3. Gewichtsproblemen en een metabole disbalans. Dit kan zich uiten in een gewichtstoename, met name rond de buik, moeite met afvallen ondanks een gezond voedingspatroon en honger en trek in suikerrijk eten. Deze klachten zijn het gevolg van insulineresistentie.
4. Mentale klachten: het onderbelichte aspect van PCOS. De mentale impact van PCOS wordt nog vaak onderschat. Door de hormonale schommelingen worden neurotransmitters zoals serotonine en dopamine beïnvloed, wat kan leiden tot angsten en verhoogde stressniveaus, stemmingswisselingen en prikkelbaarheid, depressieve gevoelens en een laag zelfbeeld. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met PCOS een hoger risico hebben op een depressie en angststoornissen (Dokras et al., 2011).
Adviezen: hoe ondersteun je je lichaam bij PCOS?
Voeding als fundamentele basis
Voeding is een van de meest krachtige manieren om je hormonen te ondersteunen. Bij PCOS is het extra belangrijk om te focussen op het stabiliseren van je bloedsuikerspiegel, het verminderen van ontstekingen en het ondersteunen van hormonale processen door voldoende gezonde vetten en eiwitten te eten.
Een voedingspatroon rijk aan gezonde vetzuren is essentieel voor de aanmaak als afbraak van hormonen. Dit is bij PCOS nog belangrijker, omdat hormonale disbalans vaak gepaard gaan met insulineresistentie en chronische c.q. laaggradige ontstekingen. Onverzadigde vetzuren vormen de bouwstenen van hormonen zoals testosteron, DHEA, progesteron, oestrogeen, cortisol en adrenaline. Daarnaast zorgen deze vetten ervoor dat hormonen op de juiste manier worden afgebroken en uitgescheiden, wat hormonale verstoringen helpt voorkomen.
Omdat hormonen grotendeels uit vetten worden opgebouwd, kan een tekort aan gezonde vetzuren leiden tot een verstoorde hormoonproductie- en afbraak. Dit kan invloed hebben op de menstruatiecyclus, vruchtbaarheid en energiebalans. Door te kiezen voor de juiste voedingsmiddelen kun je je lichaam optimaal ondersteunen. Denk hierbij aan vette vis, zoals zalm, makreel en sardines, zijn een uitstekende bron van omega 3 vetzuren en helpen ontstekingen te verminderen. Andere goede vetbronnen zijn (een goede kwaliteit) olijfolie, avocado, noten, pitten en zaden.
Een ideaal voedingspatroon bij PCOS (of andere hormonale klachten) is als volgt:
1. Eet meer goede vetzuren en eiwitten. Gezonde vetten en eiwitten zijn essentieel om je hormonen in balans te brengen. Een koolhydraatarm of ketogeen voedingspatroon kan helpen om insulineresistentie te verbeteren e de eisprong te stimuleren. Dit betekent niet dat je koolhydraten volledig uit je voedingspatroon moet schrappen, maar het is wel belangrijk om snelle suikers en geraffineerde koolhydraten te vermijden. Wanneer je minder koolhydraten eet, is het extra belangrijk om voldoende gezonde vetten en eiwitten binnen te krijgen. Je lichaam uithongeren is geen oplossing, het draait op het voeden van je lichaam met de juiste voedingsstoffen, zodat je energie en hormonale balans optimaal bijven.
2. Eet voldoende (groene blad)groenten. Naast gezonde vetten spelen ook andere voedingsmiddelen een belangrijke rol in het verminderen van ontstekingen. Groene bladgroenten zoals spinazie en rucola bevatten antioxidanten en voedingsstoffen die de lever ondersteunen bij de afbraak van overtollige hormonen. Kruiden zoals gember en kurkuma hebben hebben ontstekingsremmende eigenschappen en kunnen helpen bij het verbeteren van de insulinegevoeligheid.
Gerichte suppletie als effectieve aanvulling
Bij PCOS kan suppletie een waardevolle aanvulling zijn. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat myo-inositol, magnesium, vitamine D3 + K2 en berberine een positief effect kunnen hebben op de klachten die worden geassocieerd met PCOS. Myo-inositol ondersteunt de insulinegevoeligheid en ovulatie (Unfer et al., 2017) en wil je het liefst nemen in een 4:1 verhouding met d-chiro-inositol. Magnesium helpt bij stressregulatie en ondersteunt de hormoonbalans (Rosanoff et al., 2012) en vitamine D3+K2 verbetert de insulinegevoeligheid en ondersteunt de hormoonbalans (Krul-Poel et al., 2013). Berberine werkt vergelijkbaar met metformine (= verlaagt het bloedsuikerniveau in het bloed) en ondersteunt de insulinehuishouding (Wei et al,, 2012).
Wil je weten welke vorm van magnesium het beste bij jou past? Lees dan deze blog.
Stressmanagement
Stress verhoogt de cortisolproductie, wat de hormonale disbalans (bij PCOS, maar ook in het algemeen) kan verergeren. Door dagelijks te werken aan stressmanagement geef je je lichaam weer ruimte om te herstellen. Denk hierbij aan tools zoals ademhalingsoefeningen en breathwork, mindfulness en meditatie, aromatherapie (met name lavendelolie verlaagt de activiteit van het zenuwstelsel (Koulivand et al., 2013)), het gebruik van een spijkermatje en Body Stress Release (BSR).
Slaap en beweging
Een slechte nachtrust kan je insulinegevoeligheid verminderen en je cortisolniveau verhogen. Zorg daarom voor voldoende slaap, een goede slaapkwaliteit, een donkere en koele slaapkamer en regelmatige beweging. Kies wel voor een vorm van beweging die geen extra stress oplevert en zorg ook voor voldoende hersteltijd. Wandelen na de maaltijd kan je bloedsuikerspiegel stabiliseren en je insulinegevoeligheid verbeteren (Diabetes Care, 2013). Wandelen in de natuur is een extra pluspunt, met name door het effect van de natuur op je zenuwstelsel.
Conclusie
PCOS is een veelzijdige en vaak uitdagende aandoening die invloed heeft op zowel je fysieke als mentale gezondheid. Gelukkig kun je met gerichte aanpassingen in voeding, leefstijl en suppletie veel klachten aanzienlijk verminderen. Door te focussen op het stabiliseren van je bloedsuikerspiegel, het verminderen van ontstekingen en het ondersteunen van je mentale welzijn, geef je je lichaam de kans om terug in balans te komen. Heb je een zwangerschapswens? Ook dan kunnen deze adviezen enorm bijdragen aan je vruchtbaarheid.
Wil je meer inzicht in jouw hormonale balans? Neem dan contact op.
Let op: Healthy body and mindset streeft ernaar om in haar materiaal altijd juiste en actuele informatie aan te bieden. Hoewel deze informatie met de hoogst mogelijke zorgvuldigheid is samengesteld, staat Healthy body and mindset niet in voor de volledigheid, juistheid of actualiteit van de informatie. Bovendien kan deze informatieve blog verouderde informatie bevatten, afhankelijk van wanneer je deze leest. De informatie in deze blog is niet bedoeld om een diagnose te stellen en/of te genezen, te behandelen of ziekten te voorkomen. Deze informatie vervangt nooit de diagnostiek, verpleging en verzorging vanuit de reguliere gezondheidszorg. Bovendien bevat deze informatieve blog algemene informatie rondom onze gezondheid, voeding, suppletie en leefstijl en geen één-op-één advies. Het opvolgen van het gegeven advies is geheel op eigen risico. Wil je wel graag advies op basis van jouw situatie? Neem dan contact op.
Referenties
Dokras, A., Clifton, S., Futterweit, W., & Wild, R. (2011). Increased prevalence of anxiety symptoms in women with polycystic ovary syndrome: Systematic review and meta-analysis. Fertility and Sterility, 95(3), 1643-1653.
Dunaif, A. (2016). Insulin resistance and the polycystic ovary syndrome: Mechanism and implications for pathogenesis. Endocrine Reviews, 38(6), 577-594.
Krul-Poel, Y. H. M., et al. (2013). Vitamin D status in PCOS and the effect of vitamin D supplementation on metabolic and hormonal parameters: A systematic review and meta-analysis. Human Reproduction Update, 19(4), 438-453.
Moran, L. J., et al. (2013). Impaired glucose tolerance, type 2 diabetes and metabolic syndrome in PCOS: A systematic review and meta-analysis. Human Reproduction Update, 16(4), 347-363.
Unfer, V., et al. (2017). Myo-inositol effects in women with PCOS: A meta-analysis of randomized controlled trials. Endocrine Connections, 6(4), 647-658.
Wei, W., et al. (2012). Berberine vs. metformin in PCOS. European Journal of Endocrinology, 166(1), 99-105.